2018 yılında yayımlanan ilginç bir beyin görüntüleme çalışmasından bahsetmek istiyorum bugün.
Çalışmanın ilk aşamasında katılımcılara bir süre bilgisayar ekranında farklı geometrik şekiller ve hemen arkasından da düşük veya yüksek dereceli termometre resimleri gösteriliyor. Böylece katılımcılar çalışma boyunca hangi geometrik şekillerin hangi ısı derecesiyle (düşük-yüksek) eşleştirileceğini öğreniyorlar.
İkinci aşama olan test aşamasındaysa, her denemede önce ilk aşamada öğrenilen geometrik şekillerden biri yansıtılıyor ekrana ve hemen ardından katılımcıların kol içi veya alt bacak bölgesine bir miktar ısı uygulanıyor.
Katılımcılardan istenense,
1) gördükleri geometrik şeklin hemen arkasından ne kadar acı hissetmeyi beklediklerini,
2) ısı uygulamasından sonra gerçekte ne kadar acı hissettiklerini puanlamaları.
Bu işlem her katılımcı için ortalama 30 kez tekrarlanıyor.
Şimdi burada can alıcı nokta şu: Aslında uygulanan ısı derecesi tüm denemelerde aynı. Düşük ve yüksek ısının tam ortasında bir derece – sıcak bir kahve kupasını tutmakla eşdeğer bir ısı diyebiliriz. Fakat katılımcılar elbette bunu bilmiyor.
Katılımcılar ilk aşamada yüksek ısıyla eşleştirmeyi öğrendikleri geometrik şekilleri gördüklerinde beyinlerinde tehlike, korku ve acıyı işlemekten sorumlu olan insula, anterior midcingulate cortex gibi bölgelerde de daha yüksek nöral aktivite gözlemleniyor.
Aynı zamanda yüksek ısı bekledikleri durumlarda düşük ısı bekledikleri durumlara kıyasla daha fazla acı hissetiklerini bildiriyorlar – ortada bir ısı değişimi olmamasına karşın.
Kısacası, bir şeyin canımızı acıtmasını beklediğimizde o şey gerçekten de canımızı acıtıyor. Bununla da kalmıyor, o şeyin canımızı ne kadar acıtmasını bekliyorsak beyin de deneyimlenen acıya o kadar yüksek tepki veriyor. Aynı şekilde, beyin acıya ne kadar yüksek tepki verirse, bir sonraki sefer beklediğimiz acı da o kadar yüksek oluyor. Yani, beklenti ve deneyim arasında birbirini körükleyen bir geribildirim döngüsüne giriyoruz.
Konu üzerine araştırma yapmak isteyenler placebo, nocebo ve self-fulfilling prophecy anahtar kelimelerini kullanabilirler.
Kaynak:
Marieke Jepma, Leonie Koban, Johnny van Doorn, Matt Jones, Tor D. Wager. Behavioural and neural evidence for self-reinforcing expectancy effects on pain. Nature Human Behaviour, 2018; 2 (11)