Biraz irade gücü üzerine konuşalım diyorum bu hafta, birlikte psikoloji literatürüne damgasını vurmuş ilginç çalışmaları ve alandaki son gelişmeleri inceleyerek.
İlk durağımız “Ego Tükenmesi” (Ego Depletion) kavramını literatüre geçiren meşhur kurabiye-turp çalışması olsun.
Takvimler 1998’i gösterirken, ünlü sosyal psikolog Roy Baumeister ve ekibi, irade gücünün çalışma mekanizmasını anlayabilmek adına ilginç bir çalışma tasarlıyorlar. Bir önceki öğünlerini atlamaları söylenmiş bir grup aç üniversite öğrencisi, buram buram taze pişmiş çikolatalı kurabiye kokan laboratuvara sırayla alınıyor ve masada kendilerini bekleyen sürprizle karşılaşıyorlar. Bir tabakta o anne eli değmiş gibi kokan kurabiyeler, diğer tabaktaysa dilimlenmiş turp var. Öğrencilerin bilmediği şeyse, laboratuvara alınmadan önce rastgele iki gruptan birine yerleştirilmiş oldukları.
İlk gruptaki öğrencilere yalnızca kurabiyelerin tadına bakmaları söyleniyor, diğer gruptakilereyse kurabiyelere kesinlikle dokunmadan turplardan yemeleri. Hatta kimi turp yemeye zorlanan öğrenciler, tek taraflı camdan izleniyor olduklarını bilmeden, kurabiyeyi alıp kokluyor, sonra yerine geri koyuyorlar. Bir de bu kurabiye-turp faslından hiç haberi olmayan ve yine aç bırakılmış bir kontrol grubu var.
Son olarak, öğrencilerin tamamına çözülmesi imkansız olan bir puzzle veriliyor. Burada amaç her grubun puzzle ile uğraşmaktan ne kadar sürede vazgeçeceğini ölçmek.
Çalışmanın sonuçları şaşırtıcı: kurabiye-turp testine hiç girmemiş olan aç kontrol grubu ortalama 20 dakikada ve kurabiye yiyen grup 19 dakikada denemekten vazgeçerken, turp yemek zorunda bırakılan grup sadece 8 dakikada pes ediyor.
Araştırmacılar kurabiye-turp testinde kurabiyeye direnerek irade gücünü kullanması gereken grubun, hemen ardından kendilerine zihinsel olarak zorlayan bir başka görev verildiğinde daha çabuk pes ettiğini gözlemleyerek “Ego Tükenmesi” terimini psikoloji terminolojisine kazandırıyorlar.
(Terimin içindeki “ego” kelimesinin psikoloji dilindeki anlamına ve irade gücüyle nasıl bir ilişkisi olduğuna bir sonraki paylaşımda değineceğim.).
Kaynak:
Baumeister, R., Bratslavsky, E., Muraven, M., & Tice, D. (1998). Ego depletion: Is the active self a limited resource?. Journal Of Personality And Social Psychology, 74(5), 1252-1265. doi: 10.1037/0022-3514.74.5.1252
Bu gönderiyi Instagram’da gör